فصلنامه تخصصی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 11، شماره 1، بهار 97 ، شماره پی در پی 39

عبدی‌بیگ و شیوه شاعری او در مثنوی هفت اختر

صفحه (167 - 186)
علی‌اصغر حلبی، هانیه صدری مجد(نویسنده مسئول)
تاریخ دریافت مقاله : بهار 1395
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : تابستان 1395

چکیده
زین‌العابدین عبدی‌بیگ نویدی شیرازی از جمله شاعران توانمند، پرکار و کمتر شناخته شدۀ عصر صفوی است که ضمن خدمت در دربار شاه طهماسب و عهده داری منصب استیفا، در مثنوی سرایی و تاریخ‌نگاری و نظیره پردازی بر آثار حکیم نظامی گنجوی از جایگاهی شایسته و قابل تأمل برخوردار است. عبدی‌بیگ (921-988 ه.ق) در نیمه اول قرن دهم و دوران آغازین رشد و ترویج سبک هندی، سرودن شعر را آغاز نمود؛ ازین رو ویژگیهای کمال یافتۀ این سبک، چندان در شعر او دیده نمیشود و نظیره هایش به جهت تتبّع آثار استادان پیشین چون نظامی و امیر خسرو دهلوی، از سبکی حدّ واسط عراقی و هندی (سبک بینابین) برخوردار است. منظومه «هفت اختر» وی که در برابر هفت پیکر نظامی سروده شده، با وجود تأثیر پذیری و نازلتر بودن نسبت به شاهکار نظامی، به جهت تلاش شاعر در راستای نوآوری و خلق تصاویر و مضامین جدید، ترکیب‌سازیهای نو، تصرّف در حکایتها و روایت کوتاه و سریع آنها، از حوزه تقلید صرف دور میشود و ضمن برخورداری از شاخصهای دیگری چون پویایی و سلامت نسبی زبان، توصیفات دلنشین، نقد اجتماعی و اشارات حکمت‌آمیز در خور شناسایی و پژوهش ادب دوستان خواهد بود. مقالۀ حاضر، ضمن معرفی اجمالی عبدی‌بیگ شیرازی و هفت اختر وی به بررسی مؤلفه های سبکی برجسته آن از سه منظر زبانی، بلاغی و فکری میپردازد و به تبیین جایگاه عبدی‌بیگ از نظرگاه هنر شاعری میکوشد

کلمات کلیدی
عبدی‌بیگ نویدی شیرازی , هفت اختر , ویژگیهای سبکی , قرن دهم , نظیره

• ادبیات فارسی از عصر جامی تا روزگار ما، شفیعی کدکنی، محمدضا، ترجمه حجت‌ا... اصیل، (1393)، تهران: نشر نی.
• پیرگنجه در جستجوی ناکجا آباد، زرین‌کوب، عبدالحسین، (1383)، تهران: سخن.
• تاریخ ادبیات در ایران، صفا، ذبیح‌ا...، (1369)، ج 5، تهران: فردوس.
• تحفه سامی، سام میرزا صفوی، تصحیح رکن‌الدین همایون فرخ، (بی‌تا)، تهران: شرکت سهامی چاپ انتشارات کتب ایران.
• تذکره روز روشن، صبا، مولوی محمد مظفر، تصحیح و تحشیه محمدحسین رکن‌زاده آدمیت، (1343)، تهران: رازی.
• تذکره هفت اقلیم، رازی، امین احمد، تصحیح سید محمدرضا طاهری، (1378)، ج 1، تهران: سروش.
• تکملۀالاخبار، عبدی بیگ شیرازی، زین‌العابدین علی، تصحیح عبدالحسین نوایی، (1369)، تهران: نشر نی.
• هفت اختر، عبدی بیگ شیرازی، زین‌العابدین علی، تصحیح ابوالفضل رحیم‌اوف، (1977)، مسکو: دانش.
• دوحۀ‌الازهار، عبدی بیگ شیرازی، زین‌العابدین علی، مقدمه و تصحیح علی مینایی، ابوالفضل رحیم‌اوف، (1974)، مسکو: دانش.
• سبک شناسی شعر، شمیسا، سیروس، (1394)، تهران: میترا.
• سبک شناسی شعر پارسی از رودکی تا شاملو، غلامرضایی، محمد، (1395)، تهران: جامی.
• صور خیال در شعر فارسی، شفیعی کدکنی، محمدرضا، (1372)، تهران: آگاه.
• طرز تازه: سبک شناسی غزل سبک هندی، حسن‌پور آلاشتی، حسین (1384)، تهران: سخن.
• مجنون و لیلی، عبدی بیگ شیرازی، زین‌العابدین علی، تصحیح ابوالفضل رحیم‌اوف، (1967)، مسکو: دانش
• موسیقی شعر، شفیعی کدکنی، محمدرضا، (1376)، تهران: آگاه.
• نظیره‌های غنایی منظوم، میرهاشمی، مرتضی، (1390)، تهران: چشمه.
• یکصد منظومه عاشقانه فارسی، ذوالفقاری، حسن، (1394)، تهران: چرخ.